Luật sư nói gì về khoản 3, điều 19 Dự thảo sửa đổi Bộ luật Hình sự 2015

Trên nghị trường Quốc hội, những ngày qua ‘nóng’ tranh luận về khoản 3, điều 19, Dự thảo sửa đổi, bổ sung Bộ Luật hình sự năm 2015 (Dự thảo BLHS 2015).

Tại khoản 3, điều 19 của Dự thảo quy định: “Người bào chữa không phải chịu trách nhiệm hình sự theo quy định tại khoản 1 Điều này trong trường hợp không tố giác tội phạm do chính người mà mình bào chữa đã thực hiện hoặc đã tham gia thực hiện mà người bào chữa biết được khi thực hiện nhiệm vụ bào chữa, trừ trường hợp không tố giác các tội xâm phạm an ninh quốc gia hoặc tội đặc biệt nghiêm trọng khác quy định tại Điều 389 của Bộ luật này”.

Nếu theo như quy định này của Dự thảo BLHS 2015, thì “Người bào chữa” phải chịu trách nhiệm hình sự về hành vi không tố giác thân chủ.

Mâu thuẫn với Bộ luật, luật hiện hành

Liên quan vấn đề này, Luật sư Nguyễn Huy Thiệp – Trưởng Văn phòng Luật sư Nguyễn Huy Thiệp và Cộng sự cho rằng, nếu quy định như vậy sẽ dẫn đến tình trạng vi hiến, đồng thời mâu thuẫn với Luật Luật sư, Bộ Luật tố tụng hình sự (BLTTHS), mà cụ thể ở đây là điểm g, khoản 2, điều 73, BLTTHS.

“BLTTHS vừa ráo mực, vừa ban hành xong, giờ lại mâu thuẫn”, Luật sư Nguyễn Huy Thiệp phân tích.

 Luật sư Nguyễn Huy Thiệp

Theo ông Thiệp, quy định như khoản 3, điều 19 của Dự thảo BLHS 2015 cũng mâu thuẫn với đạo đức ứng xử nghề nghiệp luật sư. Điều này cũng không phù hợp với đạo đức ứng xử của rất nhiều nước phát triển trên thế giới và có lịch sử phát triển nghề luật sư hàng trăm năm nay.

“Chính chúng ta đã có rất nhiều đoàn khảo sát, tham quan học hỏi ở các nước đó để về xây dựng Quy tắc ứng xử nghề nghiệp luật sư. Quy tắc này cũng vừa ban hành xong”, ông Thiệp cho hay.

Hiện nay,  vị trí vai trò của luật sư đang dần được nâng tầm cho tương xứng với quá trình hội nhập, tương xứng với vị trí, vai trò của của luật sư Việt Nam với luật sư trên thế giới. Đặc biệt trong sửa đổi bổ sung BLTTHS cũng đã xác định việc nâng cao vai trò vị trí của luật sư. Cụ thể là thời điểm luật sư được tham gia vào hoạt động tố tụng.

Nếu BLTTHS năm 2003 quy định, luật sư chỉ được tham gia bào chữa khi khởi tố bị can, còn trong trường hợp bị bắt quả tang hoặc bắt theo truy nã, bắt khẩn cấp thì được tham gia từ khi có lệnh bắt giữ.

Còn BLTTHS năm 2015, thì luật sư bắt đầu tham gia từ khi người đó có mặt tại cơ quan điều tra. Điều đó chứng minh tác dụng của luật sư trong loại trừ oan, sai rất rõ.

BLTTHS năm 2015 cũng quy định, trường hợp gia đình, thân nhân không có khả năng mời luật sư khi người đó bị truy tố về tội có khung hình phạt cao nhất từ 20 năm, Chung thân đến Tử hình đã phải chỉ định luật sư bào chữa, trong khi đó BLTTHS năm 2003, thì chỉ những người có mức hình phạt cao nhất là Tử hình thì mới có luật sư chỉ định. Điều đó cho thấy bản chất và việc hành nghề của luật sư được nâng lên trong hoạt động tố tụng.

Luật sư Nguyễn Huy Thiệp cho rằng, cái gốc của vấn đề là xác định mục đích quy định như khoản 3, điều 19 để làm gì? Quy định là để dự phòng một tình huống luật sư biết mà không tố cáo chính bị can, bị cáo mình bảo vệ?

Không ‘buông’ khoản 3, nhưng cần điều chỉnh lại

Trưởng văn phòng Luật sư Nguyễn Huy Thiệp và Cộng sự cho rằng, chúng ta cần phải có sự đánh giá, xác định lại chứ không ‘buông’ hẳn khoản 3, điều 19, Dự thảo BLHS 2015, vì luật sư không có trách nhiệm gì là không đúng nhưng phải được giới hạn như thế nào.

Theo ông Nguyễn Huy Thiệp, đối với khoản 3, điều 19, Dự thảo BLHS năm 2015 nên điều chỉnh lại cụm từ: “Trừ trường hợp không tố giác các tội phạm xâm phạm an ninh quốc gia hoặc tội phạm đặc biệt nghiêm trọng khác quy định tại điều 389 của bộ luật này khi biết rõ tội phạm đó đang được chuẩn bị thực hiện, đang thực hiện”.

“Như thế mới đúng. Còn các tội phạm đã thực hiện, tôi nghĩ không nên quy định vào. Nếu quy định vào sẽ gây xung đột, mâu thuẫn. Nếu tội phạm đang chuẩn bị thực hiện, đang thực hiện thì rõ ràng trách nhiệm của luật sư là ngăn chặn, giảm thiểu thiệt hại. Lúc này, lợi ích của xã hội lớn hơn yêu cầu là bảo vệ lợi ích hợp pháp của một công dân”, Luật sư Thiệp phân tích.

Đối với  tội phạm “đang thực hiện” và “đang chuẩn bị thực hiện” mới có nguồn nguy hiểm gây ra cho xã hội, sẽ gây ra cho xã hội, còn tội phạm đã thực hiện thì hậu quả đã xảy ra rồi, việc điều tra, truy tố, xét xử chỉ nhằm mục đích trừng trị kẻ thực hiện hành vi phạm tội.

Với tội phạm xảy ra rồi, trách nhiệm chứng minh tội phạm là của các cơ quan tiến hành tố tụng chứ không phải thuộc về bị can, bị cáo, hay luật sư.

Luật sư, với vai trò phản biện, họ đưa ra các tình tiết, chứng cứ chứng minh bị can, bị cáo không phạm tội và các tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự cho bị can bị cáo.

Điều 15, BLTTHS năm 2015 quy định rất rõ trách nhiệm chứng minh tội phạm của cơ quan tiến hành tố tụng.

“Nếu tôi không tố cáo, thì với kinh nghiệm, chức năng, kỹ thuật của mình, cơ quan tiến hành tố tụng vẫn tìm ra tội phạm. Nếu không tìm ra thì năng lực của anh hạn chế. Tại sao anh lại lấy cái năng lực hạn chế của mình để đổ lỗi cho người khác. Giả sử không ai tố cáo anh có làm được không, không ai tố cáo anh có điều tra được tội phạm không. Nếu không có tố cáo mà không điều tra ra tội phạm thì cần xem lại các hệ thống cơ quan tiến hành tố tụng”, Luật sư Nguyễn Huy Thiệp nêu vấn đề.

“Quan điểm của tôi không bỏ hẳn nhưng điều chỉnh lại khoản 3, điều 19, chỉ dừng lại ở tội xâm phạm an ninh quốc gia, tội đặc biệt nghiêm trọng trong tình trạng “đang chuẩn bị thực hiện” hoặc “đang thực hiện”, ông Thiệp nói.

Giữ khoản 3 như dự thảo, mất nhiều hơn được

Luật sư Nguyễn Huy Thiệp cho rằng, nếu để khoản 3, điều 19 như Dự thảo BLHS năm 2015 như hiện nay thì mất nhiều hơn được. Và mâu thuẫn sẽ phát sinh, nó dẫn đến sự không thống nhất giữa các bộ luật với nhau.

Với quy định như dự thảo, ông Thiệp suy tư, các luật sư trẻ sẽ rất lo sợ vì các loại tội đặc biệt nghiêm trọng chiếm khoảng 1/4 Dự thảo BLHS năm 2015, và như thế rủi ro nghề nghiệp của họ tăng lên.

Khi chúng ta đang muốn nâng cao vai trò vị trí luật sư trong hoạt động tố tụng để nhằm loại trừ việc kết tội oan, sai trong xét xử hình sự, nhưng với quy định này sẽ phản tác dụng vì các luật sư sẽ chùng lại, người tham gia hoạt động hành nghề luật sư cũng sẽ hạn chế vì tâm lý e ngại của lớp trẻ. Và như vậy, đề án phát triển đội ngũ luật sư đáp ứng số lượng tham gia hoạt động tố tụng sẽ khó đạt được.

Ngoài ra, nếu quy định luật sư tố giác thân chủ thì bản thân công dân sẽ mất niềm tin, người ta làm sao tìm đến luật sư khi vướng vòng lao lý. Khi đấy, vấn đề oan, sai trong hoạt động tố tụng hình sự có thể lại tiếp tục xảy ra./.