‘Bảo vệ quyền con người, công lý là sứ mệnh’

+ Ông Đỗ Ngọc Thịnh: Những vụ án oan, sai đã từng xảy ra, hay những vụ có dấu hiệu oan khác như vụ năm công dân ở Tuyên Quang bị bắt vì lá đơn nặc danh đều có đặc điểm chung là các LS không được tham gia từ đầu vụ án. Điều này dẫn đến việc các bị can, bị cáo không biết được quyền và lợi ích hợp pháp của mình, cũng như không được bảo vệ ngay từ đầu.

Hai vụ án oan kinh điển trong lịch sử tố tụng Việt Nam là vụ Nguyễn Thanh Chấn và Huỳnh Văn Nén cho thấy vai trò không thể thiếu của LS trong việc ngăn chặn và giảm thiểu án oan, sai. Đối với những vụ án này, cũng như các vụ án hình sự khác, nếu có LS tham gia ngay từ đầu, những chứng cứ khách quan, bản chất của vụ án sẽ được làm rõ, đảm bảo yếu tố khách quan, đúng người, đúng tội. Việc bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của công dân cũng vì thế mà được đảm bảo tốt hơn. Điều này cũng tạo lập được niềm tin cho người dân vào quá trình tố tụng của cả hệ thống tư pháp.

. LĐLS Việt Nam từng kiến nghị rằng đối với những vụ án mà bị can có thể bị truy tố những tội danh từ có khung hình phạt từ 15 năm trở lên đều phải có LS tham gia từ đầu?

+ Trong quá trình góp ý cho dự thảo BLTTHS, LĐLS Việt Nam đã kiến nghị: Đối với các tội danh có khung hình phạt từ 15 năm trở lên phải có LS ngay từ đầu để đảm bảo quyền và lợi ích hợp pháp cho công dân. Điều này theo chúng tôi sẽ giúp LS tham gia rộng rãi hơn vào quá trình nâng cao chất lượng của nền tư pháp, theo hướng dân chủ hơn, minh bạch hơn, bảo vệ quyền con người tốt hơn. Kiến nghị này cũng được tiếp thu một phần.

Tuy nhiên, chúng tôi cho rằng mục tiêu lâu dài cần phải đạt được là tất cả vụ án hình sự đều phải có LS ngay từ đầu. Điều này nếu được thực hiện sẽ giảm được oan, sai cũng như đảm bảo quy trình tố tụng được tuân thủ nghiêm minh, đúng pháp luật.

Luật sư đang tranh tụng tại một phiên tòa. Ảnh: HTD

Bảo vệ công lý và pháp chế

. BLTTHS đã không quy định về giấy chứng nhận người bào chữa mà chuyển thành giấy đăng ký người bào chữa. Sự thay đổi này theo ông sẽ mở cửa tới đâu cho việc hành nghề của LS?

+ Tôi cho rằng việc chuyển từ giấy chứng nhận người bào chữa sang giấy đăng ký là một bước tiến lớn trong việc đảm bảo quyền hành nghề của LS cũng như thực thi pháp luật về tố tụng. Tuy nhiên, cũng có nhiều e ngại rằng giấy đăng ký người bào chữa cũng có thể trở thành một cái cớ để các cơ quan  tố tụng cản trở quyền hành nghề của LS như chúng ta đã từng thấy. Về bản chất, việc LS tham gia các vụ án hình sự không chỉ xuất phát từ quyền hành nghề của LS, mà trên hết nó xuất phát từ quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, của bị can, bị cáo trong các vụ án.

Tôi kỳ vọng các thủ tục như giấy đăng ký người bào chữa trong tương lai sẽ được bãi bỏ. Khi đó, LS và các cơ quan tố tụng chỉ có một nhiệm vụ là tuân thủ pháp luật về tố tụng. Và mục đích cao nhất cần hướng tới là bảo vệ quyền con người, bảo vệ công lý, bảo vệ pháp chế.

. Một vấn đề gây khá nhiều tranh cãi là chỗ ngồi của LS so với vị trí của cơ quan công tố. LĐLS Việt Nam và giới LS cũng liên tục kiến nghị về điều này. Điều này mang lại những giá trị gì cho vị thế của LS khi tham gia tranh tụng tại tòa?

+ Hiến pháp đã đảm bảo nguyên tắc tranh tụng. Quan điểm này cũng đã được cụ thể hóa trong các bộ luật khác. Để đảm bảo nguyên tắc tranh tụng thì LS và kiểm sát viên giữ quyền công tố tại tòa nên ngồi bình đẳng với nhau để đảm bảo sự phù hợp giữa nội dung và hình thức của nguyên tắc tranh tụng.

Vừa qua, tại một hội nghị về mô hình phiên xét xử do TAND Tối cao tổ chức, vấn đề này cũng được đem ra bàn luận khá nhiều. Còn thực tế, TAND TP Đà Nẵng đã thực hiện việc sắp xếp chỗ ngồi của LS và kiểm sát viên ngang nhau trong phiên tòa. Tôi cho rằng những mô hình thể hiện sự tiến bộ của tư pháp nói trên cần phải được nhân rộng và phát huy.

. Xin cám ơn ông.